Algemene informatie
Landgoed Zwijnsbergen is een particuliere historische buitenplaats. Het ligt aan de noordzijde van het dorp Helvoirt (gemeente Haaren, Noord-Brabant) en ten westen van ’s-Hertogenbosch. Het landgoed bestaat uit het hoofdhuis met voormalig koetshuis en oranjerie, een portierswoning, een tuinmanswoning, een boerderij met bijgebouwen, park, weilanden en bos. Het hoofdhuis met bijgebouwen is een Rijksmonument en het landgoed is in zijn geheel een erkend Complex Historische Buitenplaats. Het totale landgoed is ongeveer 25 ha. groot en ligt binnen de provinciale Ecologische Hoofd Structuur.
Bewoning, zakelijk gebruik en openstelling
Sinds 1914 wordt kasteel Zwijnsbergen bewoond door de familie Van Lanschot. Om die reden is de oprijlaan en de directe omgeving van het hoofdhuis niet opengesteld voor publiek. Het bos en een gedeelte van het park zijn vrij toegankelijk voor wandelaars.
Een gedeelte van het hoofdhuis en het gehele koetshuis zijn zakelijk verhuurd.
Vroegste geschiedenis
Over de oudste fase van Zwijnsbergen is vrijwel niets bekend. Een oorkonde uit 1304, waarin melding wordt gemaakt van een zekere “Mychaeli dicto de Sweensberch” en diens zoon Johannes, doet vermoeden dat er al in de vroege veertiende eeuw sprake was van een goed Zwijnsbergen. Onduidelijk is of, en zo ja, hoe dit goed bebouwd is geweest. Een delingsakte van 1484 maakt melding van een huis en een erf “Zweensberch” met weilanden, rechten en toebehoren, hetgeen lijkt te wijzen op een al dan niet versterkte boerderij.
Hoewel dus de mogelijkheid bestaat dat het huidige Zwijnsbergen een voortzetting is van een ouder bouwwerk met een voornamelijk agrarisch karakter, zijn in het thans aanwezige gebouw geen sporen aangetroffen uit de periode van vóór 1552.
De geschiedenis van het huidige kasteel Zwijnsbergen begint in 1552. Dendrochronologisch onderzoek heeft uitgewezen dat in dat jaar het hout voor de balklaag in de hoofdvleugel van het huis werd gekapt. In deze periode werd er dus met zekerheid aan een nieuw huis op het landgoed Zwijnsbergen gebouwd. Dat zou gebeurd zijn in opdracht van Walraven Draeck, die in 1551 eigenaar van Zwijnsbergen werd. Deze telg uit één van de oudste families van Antwerpen liet een rechthoekig huis bouwen dat de basis zou vormen voor het gebouw zoals wij dat nu kennen.
Brandschade en restauratie
In maart 2001 werd het hoofdhuis door een felle brand grotendeels verwoest. De schade was groot, maar dankzij de inspanningen van verschillende instanties en personen kon een omvangrijke restauratie plaatsvinden die tot 2007 duurde en Zwijnsbergen uit de as deed herrijzen.
Tuin- en Parkaanleg
In de zestiende eeuw was het huis reeds omgracht en stond de gracht in open verbinding met de rivier de Zandley. In de 17e of eerste helft van de 18e eeuw is het omgrachte terrein verdubbeld in oppervlakte. Vermoedelijk is de nog steeds bestaande geometrische laanstructuur geënt op de oudere ontginningsverkaveling. Binnen deze laanstructuur werden vanaf de laatste decennia van de 18e eeuw diverse “partijen” wandelbos aangelegd met een geheel nieuwe stijl van tuin- en parkaanleg naar ontwerp van de eigenaar zelf. Het betreft hier elementen in landschapsstijl met slingerpaden en afwisselende beplanting, in eerste instantie met name in het westelijk en zuidwestelijk deel van het park. In het tweede decennium van de 19e eeuw vond ook in de directe nabijheid van het huis een ingrijpende verandering in landschapsstijl plaats. Hoofdelement vormde de tot vijverpartij uitgegraven binnengracht. Rond 1850 vonden voorts nog enkele belangrijke veranderingen plaats, waaronder de bouw van een portierswoning om zo de huidige oprijlaan met zijn min of meer slingerende loop mogelijk te maken.
Referentie
“Zwijnsbergen; Herrezen uit de as”, uitgegeven in 2007 door Stichting Matrijs te Utrecht, in samenwerking met De Nederlandse Kastelen Stichting, ISBN 978 90 5345 344 5.